αεροπλανοφόρο

Πολεμικό πλοίο του οποίου οι εγκαταστάσεις επιτρέπουν την απογείωση, την προσγείωση, τον ανεφοδιασμό και τη μεταφορά αεροπλάνων, τα οποία απαλλάσσονται έτσι από τους περιορισμούς δράσης στους οποίους υπόκειται η αυτονομία τους. Πριν από τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο, τα υδροπλάνα θεωρούνταν τα καλύτερα μέσα για τη ναυτική αναγνώριση και συνοδεία. Οι δυσκολίες όμως που προέκυπταν στη χρήση τους, ιδίως με ταραγμένη θάλασσα, οδήγησαν στη σκέψη να κατασκευαστούν σε ορισμένα μεγάλα σκάφη καταστρώματα, κατάλληλα για την απογείωση και την προσγείωση αεροπλάνων. Μια τέτοια κατασκευή έγινε για πρώτη φορά το 1917 στο αγγλικό καταδρομικό Furious,22.000 τόνων, από το οποίο το 1918 έγιναν μερικές αεροπορικές επιδρομές εναντίον του γερμανικού εδάφους. Επίσης, στη Μεγάλη Βρετανία ήδη από το 1917 είχε αρχίσει η ουσιαστική μετατροπή του σκάφους ενός υπερωκεάνιου, του οποίου ο εξοπλισμός δεν είχε συμπληρωθεί ακόμη. Δημιουργήθηκε έτσι το Argus,το πρώτο πραγματικό α., που, αν και δεν μπόρεσε να χρησιμοποιηθεί στον πόλεμο, γιατί μεσολάβησε η ανακωχή, προσέφερε πολλά διδάγματα για τη σχεδίαση και τη χρήση παρόμοιων πλοίων, ώστε οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία ακολούθησαν το παράδειγμα της Βρετανίας. Με βάση ορισμένα άρθρα του συμφώνου της Ουάσινγκτον (1922), που περιόριζε τους ναυτικούς εξοπλισμούς, οι μεγαλύτερες ναυτικές δυνάμεις άρχισαν να κατασκευάζουν από την εποχή εκείνη μεγάλα α., προσφεύγοντας σε πολλές περιπτώσεις στη μετατροπή άλλων μονάδων. Έτσι, τέθηκαν σε υπηρεσία μέσα σε λίγα χρόνια το Hermes (βρετανικό), το Lexington (αμερικανικό) και το Bearn (γαλλικό). Αργότερα, ιδίως κατά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, οι ΗΠΑ, η Μεγάλη Βρετανία και η Ιαπωνία ναυπήγησαν πολλά α., που η χρησιμότητά τους στις ναυτικές επιχειρήσεις συνέβαλε ευρύτατα στην απόφαση να διακοπεί σημαντικά η ναυπήγηση και η διατήρηση σε υπηρεσία των θωρηκτών. Μεταπολεμικά έκαναν την εμφάνισή τους και τα σοβιετικά α., για τη θωράκιση των οποίων καθώς και για τον εξοπλισμό τους οι σοβιετικές αρχές τήρησαν απόλυτη μυστικότητα. Τα κύρια πολεμικά γεγονότα, όπου το α. έπαιξε πρωταρχικό ρόλο, ήταν οι επιθέσεις εναντίον ναυτικών βάσεων (π.χ. στον Τάραντα, στις 11 Νοεμβρίου 1940 και στο Περλ Χάρμπορ στις 7 Δεκεμβρίου 1941), οι μεγάλες ναυμαχίες του Ειρηνικού μεταξύ Αμερικανών και Ιαπώνων (π.χ. στη θάλασσα των Κοραλλίων τον Μάιο του 1942, στο αρχιπέλαγος Μίντγουεϊ τον Ιούνιο του 1942), ο αγώνας εναντίον των υποβρυχίων που αναπτύχτηκε για μεγάλο διάστημα κυρίως στον Ατλαντικό και η υποστήριξη μεγάλων αμφίβιων επιχειρήσεων πολύ μακριά από τις βάσεις, κυρίως στον Ειρηνικό (στην Ίβο Ζίμα και στην Οκινάουα). Ανάλογα με τη χρήση τους, τα α. χωρίζονται σε διάφορους τύπους. Για τον χαρακτηρισμό τους (που δεν είναι ομοιόμορφος σε όλες τις χώρες) ακολουθείται εδώ το αμερικανικό σύστημα: ονομάζονται α. επίθεσης εκείνα που χρησιμοποιούνται σε μεγάλες επιχειρήσεις και έχουν εκτόπισμα με πλήρες φορτίο από 40.000 έως πάνω από 80.000 τόνους, φέρουν 80 περίπου αεροπλάνα και έχουν ταχύτητα 31-35 κόμβων. Ονομάζονται α. υποστήριξης και προορίζονται για υποστήριξη και ανθυποβρυχιακό αγώνα οι μονάδες 30.000-40.000 τόνων με 50 περίπου αεροπλάνα και ταχύτητα τουλάχιστον 30 κόμβων. Υπάρχουν και ελαφρύτερα α. (14.000-18.000 τόνων, 40 περίπου αεροπλάνα, 30-32 κόμβοι) και α. συνοδείας (10.000-12.000 τόνων, 20 αεροπλάνα, με ταχύτητα κάτω των 20 κόμβων), τα οποία προορίζονται ειδικά για τον ανθυποβρυχιακό αγώνα και τη συνοδεία νηοπομπών. Μεταξύ των α. περιλαμβάνονται συνήθως και πλοία τα οποία προορίζονται ειδικά για τη χρήση ελικοπτέρων, για μεταφορά στρατευμάτων εφόδου και για ανθυποβρυχιακό αγώνα. Τo θεμελιώδες στοιχείο των α. είναι το κατάστρωμα για την προσγείωση και την απογείωση των αεροσκαφών, που το μήκος του μπορεί να φτάσει πάνω από 250 μ. και το πλάτος του πάνω από 25 μ. Όταν πρόκειται να αναχωρήσουν αεροπλάνα, το α. παίρνει θέση κατά προτίμηση με την πλώρη αντίθετα προς τον άνεμο και η εκτόξευση των αεροπλάνων γίνεται με καταπέλτες, συνήθως ατμοκίνητους. Τα αεροπλάνα όμως μπορούν να χρησιμοποιήσουν το κατάστρωμα πτήσης και σαν διάδρομο αεροδρομίου, οπότε το διασχίζουν με τις μηχανές σε πλήρη λειτουργία. Λίγο πριν από την πρυμναία άκρη του καταστρώματος είναι τοποθετημένα εγκάρσια καλώδια των οποίων τα άκρα συγκρατούνται ελαστικά στο κατάστρωμα. Όταν το αεροπλάνο προσγειώνεται, στα καλώδια αυτά πιάνεται μια αρπάγη που φέρνει στην ουρά του κι έτσι ανακόπτει την ταχύτητά του. Συνήθως χρησιμοποιούνται αεροπλάνα με πτέρυγες που διπλώνουν, για οικονομία χώρου και αύξηση του αριθμού. Κάτω από το κατάστρωμα πτήσης υπάρχουν μεγάλα υπόστεγα (hangars),όπου τα αεροπλάνα σταθμεύουν, συντηρούνται και ανεφοδιάζονται. Μεγάλοι ανελκυστήρες επιτρέπουν να μεταφέρονται γρήγορα τα αεροπλάνα από τα υπόστεγα στο κατάστρωμα και αντίστροφα. Στα μεγαλύτερα σύγχρονα α. ένα μέρος του καταστρώματος παρουσιάζει κλίση 10° ως προς τον διαμήκη άξονα του πλοίου. Εκεί γίνεται η προσγείωση, ενώ στο άλλο τμήμα η απογείωση. Για να μπορεί να διατίθεται όσο το δυνατόν περισσότερος χώρος για τα αεροπλάνα, όλες οι εγκαταστάσεις οι σχετικές με τη διακυβέρνηση του πλοίου, τη βοήθεια της πτήσης, τις επικοινωνίες και τη βολή συγκεντρώνονται στη λεγόμενη νησίδα, που βρίσκεται στη δεξιά πλευρά. Τα α. είναι κατά κανόνα εξοπλισμένα με πυροβόλα μικρού διαμετρήματος και με πολλά πολυβόλα, αν και σε ορισμένα σύγχρονα α. το πυροβολικό έχει αντικατασταθεί τουλάχιστον μερικώς από εκτοξευτήρες πυραύλων. Η προστασία αυτών των μονάδων βασίζεται κυρίως στα καταδιωκτικά τους αεροπλάνα και στα πλοία συνοδείας. Στα μεγαλύτερα α. μια θωράκιση σχετικά μέτριου πάχους προστατεύει τα ζωτικότερα σημεία του σκάφους. Το πρώτο α. που ναυπηγήθηκε ήταν το αμερικανικό Σαραγόσα (1925). Το 1962 τέθηκε στην υπηρεσία του αμερικανικού ναυτικού το πρώτο α. με πυρηνική ενέργεια, το περίφημοEnterprise. Η εφαρμογή της πυρηνικής ενέργειας όχι μόνον έδωσε στα α. τεράστια αυτονομία, αλλά επέτρεψε και να αυξηθούν σημαντικά τα αποθέματα καυσίμων για τον ανεφοδιασμό των αεροπλάνων. Σήμερα, τον μεγαλύτερο στόλο α. διαθέτουν οι ΗΠΑ, με 12 α. και με το μεγαλύτερο α. του κόσμου (Νίμιτς, 332 μ. μήκος, 95.000 τόνοι). Το 2003 αναμένεται το 13ο α. του αμερικανικού στόλου, που θα φέρει το όνομα του πρώην προέδρου Ρόναλντ Ρέιγκαν. Α. διαθέτουν επίσης η Μεγάλη Βρετανία (3), η Γαλλία (1) και η Ρωσία (1). Το αμερικανικό αεροπλανοφόρο Enterprise έπαιξε σημαντικό ρόλο στις επιχειρήσεις του Ειρηνικού ωκεανού, κατά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο. Το αμερικανικό αεροπλανοφόρο Shangri La, με δυνατότητα μεταφοράς 100 αεροσκαφών (φωτ. Usis). Το αμερικανικό αεροπλανοφόρο Independence (φωτ. Falessi). Στροβιλοελικοφόρο τετρακινητήριο αεροσκάφος του αμερικανικού ναυτικού, ενώ απογειώνεται από αεροπλανοφόρο.

* * *

το Ναυτ.

πολεμικό πλοίο που μεταφέρει αεροσκάφη και εξασφαλίζει τη χρησιμοποίησή τους, παρέχοντας τις δυνατότητες απονηώσεως-προσνηώσεως και υποστηρίξεώς τους σε θέματα διοικητικής* μέριμνας.

[ΕΤΥΜΟΛ. < αεροπλάνο + -φόρος < φέρω

απόδοση στα Ελληνικά ξεν. όρου, πρβλ. αγγλ. aircraft carrier].